Qastroezofageal reflüks (GERB) və öskürək: görünməz əlaqə
Öskürək çox vaxt tənəffüs sistemi ilə əlaqələndirilir, lakin bir çox hallarda mədə və qida borusu ilə bağlı problemlərin əlamətidir.
Avropa Qastroenterologiya Cəmiyyətinin məlumatına görə, xroniki öskürəyin 30%-ə qədəri GERB ilə əlaqədardır.
GERB zamanı mədə turşusu və qida qalıqları qida borusuna, bəzən isə boğaza qədər qalxır, bu da boğaz və tənəffüs yollarında qıcıqlanma yaradır və öskürəyə səbəb olur.
GERB zamanı öskürəyin mexanizmi
Normalda qida borusu ilə mədə arasında yerləşən sfinkter turşunun geri axınının qarşısını alır.
Sfinkter zəiflədikdə, turşu yuxarı qalxaraq boğaz və qırtlaq səviyyəsinə çatır.
Bu zaman:
- boğazın selikli qişası qıcıqlanır,
- bronxlar reflektor şəkildə daralır,
- vagus siniri aktivləşir və öskürək refleksi yaranır.
Tədqiqatlara görə, “izah olunmayan xroniki öskürək” hallarında 40–70% pasiyentdə gizli reflüks aşkar olunur.
GERB zamanı öskürəyin xüsusiyyətləri
- Öskürək quru olur
- Gecələr, xüsusilə yatarkən artır
- Yeməkdən sonra və ya irəli əyilərkən güclənir
- Boğazda qıcıqlanma, səsin batması müşahidə edilir
- Bəzən “boğazda top hissi” (globus hissi) olur
- Hər zaman turşu dadı və ya yanma hissi olmaya bilər — bu “səssiz reflüks” adlanır.
Məşhur qastroenteroloq Dr. Richard Hunt qeyd edir:
“GERB ilə əlaqəli öskürək çox vaxt ağciyər xəstəliyi kimi səhv diaqnoz qoyulur, çünki simptomlar oxşardır.”
Diaqnostika
- Endoskopiya (FGDS) — qida borusunda iltihabı göstərir.
- pH-metriya — turşu axınının intensivliyini ölçür.
- İmpedansometriya — həm turşu, həm də turşusuz reflü epizodlarını göstərir.
- Laringoskopiya — qırtlaqda reflükslə bağlı dəyişiklikləri aşkar edir.
- İPP müalicə sınağı — proton pompası inhibitorları ilə müalicə nəticəsində öskürək azalarsa, GERB təsdiqlənir.
Müalicə
1. Yaşam tərzinin dəyişdirilməsi:
- Axşam yeməyini yatmadan ən az 3 saat əvvəl yemək
- Yatağın baş hissəsini qaldırmaq
- Çəki azaltmaq
- Qəhvə, spirt və şokoladdan uzaq durmaq
- Siqareti buraxmaq
2. Dərman müalicəsi:
- Proton pompası inhibitorları (omeprazol, pantoprazol)
- Antasidlər (almagel, fosfalugel)
- Prokinetiklər (domperidon, itoprid)
3. Cərrahi müdaxilə:
- Dərmanlara cavab verməyən hallarda Nissen fundoplikasiyası tətbiq olunur.
Gecə öskürəyi və GERB
GERB zamanı öskürəyin ən tipik formalarından biri gecə öskürəyidir.
Yatarkən bədən üfüqi vəziyyətdə olur, bu da turşunun qida borusuna daha asan qalxmasına şərait yaradır.
Pasiyentlər çox vaxt “yuxuda boğulma hissi və quru öskürək tutmaları”ndan şikayət edir.
Dr. Susan Hall deyir:
“GERB olan bəzi xəstələrdə öskürək tək simptom olur və bu, diaqnostik baxımdan çox dəyərlidir.”
Profilaktika və proqnoz
Vaxtında müalicə olunan reflüks tam nəzarət altına alınır.
Əks halda, ezofagit, xoralar və Barrett qida borusu kimi ağırlaşmalar yarana bilər.
Profilaktika üçün:
- Normada çəki saxlamaq
- Qida miqdarını azaltmaq
- Qida qəbulundan dərhal sonra uzanmamaq
- Mədə turşusunu artıran qidalardan uzaq durmaq
Nəticə
Öskürəyin səbəbi həmişə tənəffüs sistemi olmaya bilər.
Əgər öskürək yeməkdən sonra və gecələr yaranırsa, bu, qastroezofageal reflüksün əlaməti ola bilər.
GERB-in vaxtında aşkarlanması və müalicəsi xəstənin həyat keyfiyyətini xeyli yaxşılaşdırır.
