Öskürək haqqında hər şey: mexanizmi və düzgün diaqnostika
Öskürək nədir
Öskürək — orqanizmin müdafiə mexanizmidir. Onun məqsədi tənəffüs yollarını selikdən, tozdan, mikroblardan və yad hissəciklərdən təmizləməkdir. Öskürək müstəqil xəstəlik deyil, çoxsaylı problemlərin əlamətidir — soyuqdəymədən tutmuş ağciyər və ürək xəstəliklərinə qədər.
Öskürək refleksi beyin kötüyündə yerləşən xüsusi mərkəz tərəfindən idarə olunur. Tənəffüs yollarının (traxeya, bronxlar, qırtlaq) selikli qişası qıcıqlananda siqnal beyinə ötürülür, oradan isə sinə və diafraqma əzələlərinə impuls göndərilir. Bu impuls nəticəsində güclü ekshalasiya (nəfəsvermə) baş verir və yad hissəciklər xaric olur.
Öskürəyin mexanizmi
Öskürək üç mərhələdən ibarətdir:
- Dərin nəfəsalma mərhələsi — ağciyərlər hava ilə dolur.
- Sıxılma mərhələsi — səs telləri bağlanır, döş qəfəsində təzyiq artır.
- Kəskin nəfəsvermə mərhələsi — səs telləri qəfil açılır, hava güclü şəkildə çıxır və seliyi, yad hissəcikləri kənarlaşdırır.
Bu proses ağciyərlərin təmiz qalmasını və bronxların açıq olmasını təmin edir.
Öskürəyin növləri
Davametmə müddətinə görə:
- Kəskin — 3 həftəyə qədər (adətən soyuqdəymə, qrip, bronxit zamanı).
- Yarı-xroniki — 8 həftəyə qədər.
- Xroniki — 8 həftədən çox, adətən astma, XOPB, reflüks və ya siqaretlə əlaqədar olur.
Xarakterinə görə:
- Quru öskürək — selik olmadan, qıcıqlandırıcı, bəzən ağrılı.
- Yaş öskürək — selik ifrazı ilə, tənəffüs yollarını təmizləyir.
- Havlayan öskürək — larinqit və ya boğmaca üçün xarakterikdir.
- Tutma şəklində (spazmatik) — astma və allergiya zamanı rast gəlinir.
Öskürəyin mümkün səbəbləri
- İnfeksiyalar: virus və bakteriyalar (ORVI, bronxit, pnevmoniya).
- Allergiya: toz, polen, heyvan tükü, kimyəvi maddələr.
- Siqaret çəkmə və çirkli hava.
- Qastroezofageal reflüks (GERB) — mədə turşusunun boğaza keçməsi.
- Ürək xəstəlikləri — ağciyərlərdə qan durğunluğu öskürəyə səbəb ola bilər.
- Dərmanların yan təsiri — xüsusilə təzyiq dərmanları (ACE inhibitorları).
Düzgün diaqnostika
Həkim öskürəyin növünü, davametmə müddətini və müşayiət edən simptomları qiymətləndirməlidir.
Diaqnostika üçün təyin oluna bilər:
- Fiziki müayinə və ağciyərlərin dinlənilməsi.
- Sinə rentgenoqrafiyası.
- Seliyin laborator analizi.
- Spirometriya (tənəffüs funksiyasının qiymətləndirilməsi).
- Allergiya testləri.
- Reflüks və ya ürək xəstəliklərinin araşdırılması.
Özbaşına müalicə etmək olmaz. Quru öskürək üçün sakitləşdirici, yaş öskürək üçün isə bəlğəmgətirici dərmanlar istifadə edilir. Düzgün seçilməyən dərman vəziyyəti pisləşdirə bilər.
Öskürəyin profilaktikası
İmmuniteti gücləndirin — balanslı qidalanma, idman, istirahət.
Otaqda havanı nəmləndirin.
Kifayət qədər su için.
Siqaretdən və çirkli havadan uzaq durun.
Xroniki xəstəlikləri vaxtında müalicə edin.