Ağciyər emboliyası (AE) — ağciyər arteriyasına qan pıhtısının (adətən ayaqların dərin venalarında əmələ gələn) düşməsi və qan axınına mane olması nəticəsində yaranan, həyat üçün təhlükəli vəziyyətdir. Bu, ağciyərlərin zədələnməsinə, qan oksigen səviyyəsinin azalmasına və həttə ölümə səbəb ola bilər. Vaxtında diaqnostika və müalicə həyatınızı xilas edə bilər.
Səbəblər və risk amilləri
Əsas səbəblər
- Dərin ven trombozu (DVT) — AE-nin əsas səbəbi. Ayaq və ya çanaq venalarında əmələ gələn pıhtı qopa bilər və ağciyər arteriyasına keçə bilər.
- Uzunmüddətli hərəkətsizlik — əməliyyatdan sonra, travmalardan sonra və ya uzun müddətli uçuşlar zamanı.
- İrsi qan laxtalanma pozğunluqları — Leyden amili və ya C və S zülallarının çatışmazlığı kimi genetik dəyişikliklər.
- Onkoloji xəstəliklər — qan pıhtılarının əmələ gəlmə riskini artırır.
- Hamiləlik və doğumdan sonraki dövr — hormon dəyişiklikləri və venalara təzyiq riski artırır.
- Hormonal dərmанlar — doğum kontrol hapları və ya hormon terapiyası.
- Piylənmə və siqaret çəkilməsi — qan pıhtılarının əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər.
Risk amilləri (mütəxəssislərin fikri)
Doktor Con Hopkins (ABŞ, kardioloq): “Piylənmə, siqaret çəkənlər və hərəkətsiz həyat tərzi sürənlər yüksək risk qrupundadır. Müntəzəm tibbi müayinələr keçirmək və sağlamlıq vəziyyətinə nəzarət etmək vacibdir.”
Simptomlar
Əsas simptomlar
- Nəfəs darlığı — ani olaraq yaranan nefəs çətinliyi.
- Döş qəfəsində ağrı — dərin nəfəs aldıqda daha da güclənə bilər.
- Öskürək — bəzi hallarda qanla qarışıq ola bilər.
- Ürək döyüntülərinin tezləşməsi və başgicəllənmə.
- Şüur itkisi — ağır hallarda.
Doktor Mariya Şarp (Birləşmiş Krallıq, pulmonoloq): “Əgər xəstə ani olaraq nefəs darlığı və döş qəfəsində ağrı hiss edirsə, dərhal təcili tibbi yardım çağırmaq lazımdır. AE sürətlə inkişaf edə bilər və təxirə salmaq həyat üçün təhlükəlidir.”
Diaqnostika
Diaqnostika üsulları
- Ağciyər arteriyasının kompüter tomoqrafiyası (KT) — AE-nin əsas diaqnostika üsuludur.
- Qanda D-dimer analizi — yüksək səviyyə tromboza işarə ola bilər.
- Ayaq venalarının ultrases müayinəsi — trombların aşkar edilməsi üçün.
- EKQ və exokardiografiya — ürəyə yüklənmənin qiymətləndirilməsi üçün.
Professor Anton Rodriguez (Almaniya, kardioloq): “AE-nin diaqnostikası sürətli və dəqiq olmalıdır. KT-anqiografiya qızıl standartdır, lakin bəzi hallarda ventilyasiya-perfuziya sintiqrafiyasından da istifadə olunur.”
Müalicə
Dərman müalicəsi
- Antikoaqulyantlar — əsas müalicə üsuludur. Varfarin, Rivaroksaban və ya Apiksaban kimi dərmанlar yeni pıhtıların əmələ gəlməsin qarşısını alır.
- Trombolitiklər — ağır hallarda pıhtıların həll edilməsi üçün istifadə olunur (məsələn, Alteplaza).
- Oksigen terapiyası — qan oksigen səviyyəsini dəstəkləmək üçün.
Doktor Elizabet Klark (Kanada, hematoloq): “Antikoaqulyantlar həyat qurtarır. AE diaqnozu qoyulan xəstələrə müalicəni mümkün qədər tez başlamalq.”
Cərrahi müalicə
Nadir hallarda, dərmан müalicəsi təsirsiz olduqda, pıhtının cərrahi yolla çıxarılması (trombəktomiya) tələb oluna bilər.
Profilaktika
Görkəmli həkimlərin AE-nin qarşısının alınması haqqında məsləhətləri
- Aktiv həyat tərzi — müntəzəm fiziki fəaliyyət qan dövranını yaxşılaşdırır. Doktor Ceyms Li (ABŞ, kardioloq): “Qısa gəzintilər belə tromb riskini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.”
- Çəkinin nəzarət altında saxlanılması — artıq çəkidə olanlar ürəq-damar sisteminə əlavə yüklənmə yaradır. Doktor Anna Petrova (Rusiya, dietoloq): “Balanslaşdırılmış qidalanma və sağlam çəkini saxlamaq profilaktikanın əsas amilləridir.”
- Siqaret çəkilməməsi — damar divarlarını zədələyir və tromb əmələ gəlməsinə səbəb olur.
- Kompressiya corabları — uzun müddətli uçuşlar və ya yataq rejimi zamanı tövsiyə olunur.
- Müntəzəm tibbi müayinələr — xüsusilə risk qrupundakılar üçün əhəmiyyətlidir.
- Suyun kifayət qədər qəbulu — orqanizmdə su balansı qan laxtalanmasını azaldır.
Professor Mark Vays (İsrail, damar cərrahı): “Əməliyyatdan sonra və ya hərəkət qabiliyyəti məhdud olan xəstələrə kompressiya corabları geyinmək və ayaqlar üçün xüsusi idmanlar etmək məsləhət görürük.”
Əlavə problemlər
AE-nin mümkün əlavə problemləri
- Xroniki tromboembolik ağciyər hipertenziyası — ağciyər arteriyasında təzyiqin artması.
- Ağciyər infarktı — qan təchizatının pozulması nəticəsində ağciyər toxumasının nekrozu.
- Ürək çatışmazlığı — ürəyə yüklənmənin artması nəticəsində.
Doktor Sofiya Lopes (İspaniya, pulmonoloq): “AE-nin əlavə problemləri fatal ola bilər. Yalnız kəskin fazanı deyil, həm də uzunmüddətli profilaktikani həyata keçirmək vacibdir.”
Nəticə
Ağciyər emboliyası ciddi xəstəlikdir və dərhal tibbi məxalə tələb edir. Vaxtında diaqnostika və müalicə həyat qurtara bilər. Həkimlərin məsləhətlərinə əmak edin, sağlam həyat tərzi sürün və müntəzəm tibbi müayinələr keçirin, riskləri minimuma endirin.
Əhəmiyyətli: Əgər AE əlamətləri özünüzdə müşahidə edirsinizsə, dərhal tibbi yardım ala bilərsiniz!
