Sümüklərin əhəmiyyəti və tərkibi
Sümüklər sadəcə bədənimizin dayaq hissəsi deyil — onlar hərəkətə, orqanların qorunmasına, maddələr mübadiləsinə və qan yaranmasına cavabdehdir. Hər bir sümük canlı orqandır və onun tərkibi həm sərt, həm də yumşaq toxumalardan ibarətdir.
Sümük maddəsi
Sümüklərin əsas hissəsini sümük maddəsi təşkil edir. Bu maddə kalsium və fosfor duzları ilə zəngindir, buna görə də sümüklər həm möhkəm, həm də elastik olur. Kalsium sümüklərin təxminən 70%-ni təşkil edir.
Sümük maddəsinin iki növü var:
- Kompakt sümük maddəsi — sərt və sıx təbəqədir, uzun sümüklərin (məsələn, bud və ya qol sümüyü) xarici hissəsini örtür.
- Süngərvari sümük maddəsi — yüngül və məsaməli quruluşa malikdir, bel fəqərələrində, qabırğalarda və yastı sümüklərdə yerləşir. Bu quruluş sümüklərin çəkisini azaldır, amma onların möhkəmliyini saxlayır.
Sümük maddəsi osteositlər adlanan hüceyrələrdən ibarətdir. Bu hüceyrələr bir-biri ilə nazik çıxıntılar vasitəsilə əlaqələnir. Osteoblastlar yeni sümük toxuması əmələ gətirir, osteoklastlar isə köhnə hüceyrələri parçalayır. Beləliklə, sümük daim yenilənir.
Oynaqlı qığırdaqlar
Sümüklərin uclarında yerləşən oynaq qığırdaqları sümüklərin bir-birinə sürtünmədən hərəkət etməsinə imkan yaradır. Qığırdaqlar zərbəni yumşaldır və oynaqları qoruyur. Baş sümüklərindən başqa, demək olar ki, bütün sümüklərdə oynaqlı səthlər var.
Sümük qişası (periost)
Sümüklərin xarici səthi sümük qişası (periost) ilə örtülüdür. Bu nazik, lakin elastik təbəqə sümüklərə qan damarları və sinirlər vasitəsilə qida və oksigen çatdırır. Həmçinin sümük qişası qırıqlardan sonra sağalmanı təmin edir və sümüyün böyüməsində iştirak edir.
Sümük iliyi
Sümüklərin içərisində sümük iliyi yerləşir — bu, yumşaq toxumadır və orqanizmdə vacib funksiyalar yerinə yetirir.
İki növ sümük iliyi mövcuddur:
- Qırmızı sümük iliyi — qan hüceyrələrinin yaranmasına cavabdehdir.
- Sarı sümük iliyi — əsasən piy toxumasından ibarətdir və enerji ehtiyatı rolunu oynayır.
Uşaqlarda sümük iliyi tamamilə qırmızıdır, lakin yaş artdıqca sarı ilik onun yerini tutur. Böyüklərdə qırmızı sümük iliyi əsasən fəqərələrdə, qabırğalarda və çanaq sümüklərində qalır.
Qan damarları və sinirlər
Sümüklər “ölü” deyil — onların içərisindən çoxsaylı qan damarları və sinirlər keçir. Bu damarlar hüceyrələrə oksigen və qida daşıyır, sinirlər isə hissiyyatı və maddələr mübadiləsini tənzimləyir.